การศึกษาการแพทย์พื้นบ้าน และพันธุ์ไม้สมุนไพร ณ เกาะช้าง จังหวัดตราด

วันที่ 17-19 กันยายน 2553

      เกาะช้าง เป็นเกาะที่ใหญ่เป็นอันดับ 3 ของประเทศไทย   เกาะช้างและเกาะใกล้เคียงมากกว่า 40 เกาะ ถูกจัดรวมเป็นอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะช้างตั้งแต่วันที่ 31 ธันวาคม 2525 คลอบคลุมพื้นที่ 406,250 ไร่ หรือ 650 ตารางกิโลเมตร โดยเป็นพื้นน้ำประมาณ 458 ตารางกิโลเมตร หรือ 70 เปอร์เซ็นต์ของพื้นที่   ภูมิประเทศส่วนใหญ่ของเกาะช้างมีลักษณะเป็น ภูเขาเกือบตลอดทั้งเกาะ   มีที่ราบตามชายฝั่งทะเล   สภาพป่าส่วนใหญ่เป็นป่าดงดิบชื้น เป็นป่าที่ค่อนข้างห่างจากชายฝั่ง   ตามชายหาดป่าชายหาด ลักษณะเป็นป่าโปร่งมีพรรณไม้ขึ้นอยู่ไม่กี่ชนิด   ตามชายฝั่งที่เป็นดินเลนบริเวณอ่าวและปากคลองลำธารต่างๆ จะพบป่าชายเลนและป่าพรุ

        การศึกษาในครั้งนี้ ได้เรียนรู้ความรู้ทางการแพทย์จากแพทย์พื้นบ้าน และศึกษาพันธุ์ไม้ในบริเวณน้ำตกคลองพลู

        บนเกาะช้างมีแพทย์พื้นบ้านชื่อ นายมูล เจตะปิก อายุ 75 ปี ปัจจุบันได้จัดตั้งศูนย์การเรียนรู้สมุนไพรของชุมชน   โดยประสงค์ที่จะถ่ายทอดวิชาความรู้ที่ได้ร่ำเรียน และประสบการณ์การศึกษาค้นคว้าด้วยตนเอง ให้กับชนรุ่นหลัง  และต้องการให้คนทั่วไปสามารถพึ่งพาตนเองได้ยามป่วยไข้

ตัวอย่างภูมิปัญญาของหมอมูล ได้แก่

สมุนไพรน้ำหมักชีวภาพเพื่อลดไข้   สรรพคุณ แก้ไข้ทุกชนิด ทำให้โลหิตเย็น แก้ไข้หวัด 2009 แก้ปากเหม็น รำมะนาดแมงกินฟัน (อมแล้วกลืน)  ทำให้น้ำดีให้มีประสิทธิภาพในการย่อยอาหาร ช่วยให้ธาตุไฟแข็งแรง ขับเหงื่อ ขับประจำเดือน แก้ตกขาว วิธีทำ ใช้น้ำตาลทรายแดง 1 ส่วน สมุนไพร 3 ส่วน น้ำ 5 ส่วน (ใช้น้ำคลองจากเขาที่ไม่มีคนเข้าไปใช้   หรือน้ำประปาที่ทิ้งไว้ 2-3 วัน ให้คลอรีนหมดก่อน) สมุนไพรที่ใช้มี 9 ชนิด เช่น ราชดัด ปลาไหลเผือก เป็นต้น  หมักในโอ่งปิดฝา เปิดคนทุกวัน เอาข้างล่างขึ้นข้างบน  หากหมักได้ที่ สมุนไพรจะจม  หมักนาน 3 เดือน จึงสามารถนำมาใช้รักษาได้  ถ้าหมักนานเป็น 3 ปี 5 ปี 10 ปีก็ได้ 10 ปีได้ยิ่งดี กากสมุนไพรที่เหลือจากการหมัก นำมาอบแห้ง บดเป็นผง อาจเติมวิตามิน บรรจุแคปซูล ใช้เป็นอาหารเสริมสุขภาพ

น้ำหมักขยะ  นำขยะ เศษผัก เศษอาหาร (ล้างไขมันออกก่อน) นำมาหมัก 3 เดือน มาใช้ล้างผ้า ล้างผัก ไม่ต้องใช้ผงซักฟอก เมื่อหมักน้ำหมัก บริเวณที่หมักจะไม่มีแมลง มด จิ้งจกหนีหมด   น้ำหมักไหลลงบ่อปลา ปลาไม่ตาย   น้ำหมัก 1 ส่วน น้ำ 200 ส่วน ไล่แมลง ไล่ปลวก เป็นปุ๋ย น้ำหมัก 1 ส่วน น้ำ 500 ส่วน รดต้นไม้ใบอ่อน ไม้ดอก ไม้ประดับ น้ำหมัก 1 ส่วน น้ำ 300-400 ส่วน รดต้นไม้ต้น น้ำหมัก 1 ส่วน น้ำ 100 ส่วน ล้างส้วม ราดพื้นห้องน้ำ รอ 15 นาที แล้วขัด จะหมดกลิ่น ใช้ราดถังขยะที่เหม็นมีไข่แมลงวัน ราดท่อระบายน้ำไม่ให้มีกลิ่น

• น้ำเอนไซม์ผสม น้ำชาปัญจขันธ์ หรือเจียวกู่หลาน ให้นำมาผสมน้ำหมักผลไม้ ผสมน้ำผึ้ง  ช่วยขับประจำเดือน บำรุงกำหนัด

• น้ำมันไพล หรือ น้ำมันเหลือง นำไพลมาทอดในน้ำมันมะพร้าว เติมพิมเสน การบูณ เมนทอล ใช้ชุบสำลีอุดจมูก แก้ภูมิแพ้ จมูกแฉะ 

• น้ำมันตะไคร้หอม ใช้ตะไคร้หอมที่มีอายุการปลูกอย่างน้อย 2 ปีทั้งต้น นำมาทุบด้วยท่อนไม้ แล้วไปกลั่นให้ได้น้ำมันหอมระเหยออกมา   ใช้ไล่ยุง

      เครื่องกลั่นน้ำมันหอมระเหย

• น้ำมันว่าน 108  

  • สรรพคุณ แก้โรคผิวหนังทุกชนิด เช่น แผลกดทับ แผลเบาหวาน เรื้อนกวาง สะเก็ดเงิน ขี้ทูด แผลไฟไหม้ มีดบาด แก้คัน แก้พิษร้อน พิษแมงกระพรุน แก้ผมร่วง ทำให้ผิวหนังสดชื่น

  • สมุนไพรที่ใช้เตรียมได้แก่ สมุนไพรที่มีพิษหลายชนิด เช่น หัวบุก หัวกลอย กระดาษดำ กระดาษแดง อุตพิษ ต้นตำแยตัวเมีย ว่านพญาไฟ โลดทะนงแดง เป็นต้น   สมุนไพรแก้พิษหลายชนิด เช่น ใบเถาตำลึง ผักบุ้งไทย (แดง) ผักบุ้งทะเล เสลดพังพอน ตะขาบบิน เป็นต้น

  • วิธีทำ นำสมุนไพร 2 ส่วนทอดในน้ำมันมะพร้าว 1 ส่วน จนกรอบ โดยแยกทอดสมุนไพรแต่ละชนิด แล้วนำน้ำมันที่ได้จากการทอดสมุนไพรแต่ละชนิดมาผสมกันในภายหลัง  สามารถใช้น้ำมันปาลม์ น้ำมันงา น้ำมันถั่วเหลืองแทนนน้ำมันมะพร้าวได้

  • วิธีใช้  ล้างแผล แช่แผลด้วยน้ำฝาดก่อน ครึ่งชั่วโมง   เมื่อแห้งแล้วเช็ดแผลด้วยน้ำมันว่าน 108

• น้ำฝาด ทำจากเปลือกประดู่ นนทรี โกงกาง มังคุด โดยนำมาต้มกับน้ำ 3 ส่วน จนเหลือน้ำ 1 ส่วน ใช้แช่แผลครึ่งชั่วโมง มีสรรพคุณ แก้คัน แก้ปวดแสบร้อน

• น้ำยาฆ่าเชื้อ  ได้จากการต้มเคี้ยว ข่า ตะไคร้ ไพล ว่านสาวหลง แต่งกลิ่นมะลิ หรือดอกไม้อื่นๆ

• น้ำมันกระดูก  ใช้แก้ปวดข้อ ปวดกระดูก   เตรียมจากการทอดโกฐกระดูกในน้ำมันมะพร้าว ผสมพิมเสน

• แฮ่ม หรือ ขมิ้นเครือ แก้เบาหวาน ดีซ่าน ดีรั่ว ดีพิการ ดีล้น ดีกำเริบ เรอออกมาขม  

• โลดทะนงแดง (Trigonostemon reidioides (Kurz) Craib วงศ์ Euphorbiaceae)  ช่วยอดบุหรี่และอดเหล้า โดยให้รับประทานเป็นเวลา 3 เดือน เมื่อรับประทานแล้วจะอาเจียนออกมา นั้นคือการขับพิษ  ผลการรักษาคือผู้รับการรักษาจะเหม็นบุหรีและเหล้า ทำให้หยุดเสพได้

            โลดทะนงแดง

• มะรุม  (Moringa oleifera Lam. วงศ์ Moringaceae) ทุกส่วนของมะรุม จะช่วยให้กินข้าวอร่อย  รากมะรุมที่มีอายุ 3 ปี อมแล้วกินเหล้าจะไม่เมา ทำให้เหล้าจืด   มะรุมไม่ได้ขับพิษ แต่จะคุมโรค ช่วยหยุดไม่ให้โรคกำเริบ เมื่อกินยาอื่นไม่หาย   หญิงหลังคลอด นำดอก นำยอดมะรุมมาต้มน้ำ นำไปกินกับน้ำพริก (พริกคั่วกับเกลือจนดำ ตำให้ละเอียด) ซดน้ำต้มด้วย จะช่วยฟื้นฟูสุขภาพหลังคลอด

• น้ำมันมะพร้าว กินน้ำมันมะพร้าว 1 ช้อน ทุกวัน จะช่วยละลายไขมันหน้าท้องออกมาทีละนิด   โดยให้ดื่มแบบซดลงคอไปเลย   ห้ามนำมากลั้วปาก เพราะถ้าถูกกระพุ้งแก้ม เชื้อโรคจากปากจะลงไปด้วย

  • วิธีเตรียมน้ำมันมะพร้าว   คั่นกระทิ ใส่กะละมัง ทิ้งไว้หนึ่งคืน น้ำมันจะแยกตัวออกอยู่ตรงกลาง   ด้านบนมีลักษณะคล้ายสังขยาลอยอยู่   ตักออก แล้วตักน้ำมันออกมา    ส่วนที่เป็นสังขยามาตากแดดทิ้งไว้อีกหลายวัน น้ำมันจะแยกออกมาอีก แต่น้ำมันจากสังขยานี้จะมีเชื้อโรคเจริญจึงไม่ให้รับประทาน ใช้เตรียมครื่องสำอางได้

  • วิธีเตรียมน้ำมันมะพร้าวแบบบริสุทธิ์ มะพร้าวที่ขูดได้นำมาอบ (อุณหภูมิต่ำ) ให้น้ำระเหย แล้วนำกากมาบีบด้วยเครื่องอัดไฮโดรลิก จะได้น้ำมันขุ่นๆ ใช้ดื่มได้

    เครื่องขูดมะพร้าว (ซ้าย) และเครื่องบีบน้ำมันมะพร้าว (ขวา)

• เพชรสังฆาต (Cissus quadrangularis L. วงศ์ Vitaceae) ฝานบางๆ สอดในกล้วย แล้วกลืน  กินวันละข้อ อย่าให้ถูกคอจะทำให้ระคาย ไม่เกิน 3 วัน จะทำให้ริดสีดวงทวารฝ่อ  เพชรสังฆาตใช้เดี่ยวๆ  

• อัคคีทวาร ( มีสรรพคุณแก้ริดสีดวงทวาร แต่ต้องใช้ผสมกับสมุนไพรอื่นๆ อีกหลายชนิด

• ว่านชักมดลูก ว่านมหาเมฆ ว่านม้า   ชักมดลูกได้  

• ฝิ่นต้น หรือทิงเจอร์ต้น (Jatropha multifida L. วงศ์ Euphorbiaceae) น้ำยางจากต้นเอามาใส่แผลสด ช่วยฆ่าเชื้อ สมานแผลสด 

• เปล้าน้อย  แก้โรคกระเพาะ ต้มกินแก้ปวดท้อง

• ลีลาวดี หรือ ลั่นทม ดอกแห้งทำชา บำรุงกำลัง บำรุงกำหนัด   ใบเป็นยาแก้อัมพฤติ     ยางแก้ถ่ายท้อง ยางเข้าตาตาบอดได้

• หนุมานนั่งแท่น (Jatropha podagrica Hook.f. วงศ์ Euphorbiaceae) เพิ่มสะโพก และอกของผู้หญิง

• หญ้าหนวดแมว (Orthosiphon aristatus (Blume) Miq. วงศ์ Labiatae) ขับปัสสาวะ

• ฟ้าทะลายโจร (Andrographis paniculata (Brum.f.) Wall. ex Nees วงศ์ Acanthaceae) แก้หวัด 2009

• หญ้าคอกิ่ว แก้โรคผิวหนัง ฆ่าหนอน นำต้นมาขดใส่ไหปลาร้าที่มีหนอนจะทำให้หนอนตาย

• พริกหอม (Zanthoxylum limonella (Dennst.) Alston วงศ์ Rutaceae) ขับลม ลมกองละเอียด คือลมหายใจ ใบพริกหอม ชงชา แก้ท้องอืดเฟ้อ แน่แนท้อง ไม่ถ่าย ไม่ผายลม จะขับลมออกมา

• ข่า ตะไตร้ กระชาย  แก้ลมกองหยาบ คือ เรอ ผายลม

• หญ้าคอกิ่ว  แก้โรคผิวหนัง ฆ่าหนอน นำต้นมาขดใส่ไหปลาร้าที่มีหนอนจะทำให้หนอนตาย

• เท้ายายม่อมหัว หรือ พญาหอกหล่อ (Tacca leontopetaloides (L.) Kuntze วงศ์ Taccaceae) เป็นยาบำรุง คนป่วยที่กินอะไรไม่ลง ให้นำหัวมาฝนเป็นแป้ง แล้วคนกับน้ำตาลให้รับประทาน

• เล็บครุฑ  ใบมีกลิ่นหอม ชงเป็นชา ดื่มขับลม ขับปัสสาวะ แก้ไข ใบกินกับลาบ แจ่ว ชุบแป้งทอด อยู่ตระกูลเบยจกานี มโนรมณ์

• กระดาษดำ  คันมาก เป็นส่วนผสมในยาสมุนไพรว่าน 108  แก้คัน

• ดีกระจง  นำใบสด 3-4 ใบต้มกับน้ำ จะได้น้ำสีเขียว รสขมหวาน ดื่มเพื่อบำรุงน้ำดี แก้เบาหวาน ทำให้เจริญอาหาร ใบสดกินกับลาบ แจ่ว ซุปหน่อไม้ 

• กล้วย  ปลอกเปลือก หมักน้ำตาลทรายแดง จะได้น้ำส้ม หมักครบ 8 เดือนจะได้หัวน้ำส้ม

• ผลส้มโออ่อน  นำมาขัดกับกระดาษทรายหยาบ จนหมดเปลือก  ล้างให้สะอาด หั่นเป็นชิ้น ต้มกับน้ำเกลือ แช่ไว้ 1 คืน สะเด็ดน้ำ นำไปแช่ในน้ำเชื่อม 1 คืน  วันรุ่งขึ้นเทน้ำเชื่อมออกมาเคี่ยว รอให้เย็น แล้วเทกลับลงไปแช่ใหม่ ทำเช่นนี้ 28 ครั้ง  ครั้งสุดท้าย เทน้ำเชื่อมทิ้ง นำกากมาคลุกน้ำตาล ทิ้งไว้ 1 คืนจนน้ำตาลละลาย นำน้ำส่วนนี้ไปตั้งไฟ เติมน้ำและน้ำตาลเพิ่ม เคี่ยวจนเป็นฟอง จึงหยุด รอเย็นเทกลับลงไปแช่ส้มโออีกครั้ง  สามารถนำมากินเป็นยาขับลม หรือจะนำไปเชื่อมต่อได้ลักษณะแข็งกรอบ หวาน

• อาหารสำแดง ห้ามกินขณะกินยา   ของดองทุกชนิด หน่อไม้ดอง   ผักกาดดอง ปูดอง กะปิ ปลาร้า เหล้า เบียร์ ไข่ทุกชนิด (ไข่มีวิตามินสูง คนปกติกินช่วยให้ร่างกายเจริญ แต่คนเป็นโรคจะทำให้โรคและพยาธิ เจริญ ) สัตว์ปีก  ส้มตำ (มะละกอย่อยเอ็นเนื้อให้เปื่อย เนื้อหนังที่เป็นฝีเป็นหนอง มะละกอจะทำให้เนื้อเปื่อยแผลลามเร็วรักษายาก)

• เกลือ   หญิงอยู่ไฟให้กินเกลือคั่วไฟแทนน้ำปลา  โดยละลายเกลือในน้ำ กรองตะกอนออก นำน้ำเกลือมาตกผลึกใหม่จึงนำมาใช้ได้

• ห้ามพูดว่าลด สรรพคุณลด  ห้ามพูดว่าลอง ถือว่าลองของ

        ตัวอย่างสมุนไพรอื่นๆ ที่ปลูกอยู่รอบบ้านหมอมูล เช่น

      พันธุ์ไม้สมุนไพรบริเวณน้ำตกคลองพูล เช่น จิกนมยาน, กฤษณา, มะซาง, เถากระไดลิง, ชมพู่น้ำ, ปลาไหลเผือก, เปล้าน้อย, แสลงใจ, พญาปล้องทอง, สะเดาป่า เป็นต้น

       พันธุ์ไม้สมุนไพรบริเวณชายทะเล เช่น

• ปอทะเล (Hibiscus tiliaceus L. วงศ์ Malvaceae)

• ผักบุ้งทะเล (Ipomoea pes-caprae (L.) R.Br. วงศ์ Convolvulaceae)

Home Page นี้สร้างเมื่อ ตุลาคม 2553
กลับไป Home Page กิจกรรมของภาควิชาเภสัชเวท มหาวิทยาลัยศิลปากร