เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง

ป่าห้วยขาแข้งได้ถูกกำหนดให้เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเมื่อวันที่ 26 สิงหาคม 2515  และในปี 2534 เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งรวมกับเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นพื้นที่มรดกโลกทางธรรมชาติของโลก  

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งมีพื้นที่ประมาณ 1.7 ล้านไร่ เส้นรอบวงประมาณ 200 กิโลเมตร   สภาพเป็นป่าเต็งรัง ป่าไผ่ และป่าเบญจพรรณ ชาวบ้านที่อาศัยโดยรอบเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่ามีการใช้สมุนไพร โดยมีหมอยาพื้นบ้านชาวกระเหรี่ยงและหมอยาชาวอีสานที่อพยพมาอาศัยในบริเวณนี้

การศึกษาครั้งนี้ ได้ศึกษาพันธุ์ไม้ตามเส้นทางศึกษาธรรมชาติ เขาหินแดง 

ข้อมูลสรรพคุณของสมุนไพรได้จาก คุณสมหวัง ผู้วิเศษ เจ้าหน้าที่ป่าไม้
ตัวอย่างพันธุ์ไม้ต่างๆ ที่พบได้แก่

เห็ด

เห็ดปะการังเขากวาง

เห็ดมันปู Craterellus cibareus Fr. วงศ์ Cantharellaceae
มีสีเหลือง ขึ้นกระจายเป็นบริเวณกว้าง นำมาขยำกับพริกแกง ใส่น้ำปลาร้า ทำห่อหมกก็ได้

เห็ดกรวยแดง Cookeina tricholoma ( Mont.) Kuntze วงศ์ Sarcoscyphaceae
สีส้ม มีขนภายในถ้วย ขึ้นตามขอนไม้ กินไม่ได้

เห็ดเมา
เป็นชนิดที่ไม่มีกระเปาะ (valva)

เฟิร์น

ย่านลิเภา Lygodium sp. วงศ์ Schizaeaceae
ใช้เถาหรือต้นมันมาทำเครื่องจักรสาน

พืชใบเลี้ยงเดี่ยว

กระเจียว Curcuma sp. วงศ์ Zingiberaceae
ช่อดอกกินกับน้ำพริก

นกหก Commellina sp.
ใบสีออกแดง วัวแดงชอบกินเวลาหน้าแล้งที่ขาดน้ำ ช่วยให้ชุ่มคอ

หนอนตายหยาก Stemona tuberosa Lour. วงศ์ Stemonaceae
ราก ใช้ตำใส่แผลของวัว ป้องกันไม่ให้แผผลเป็นหนอน

เปราะ Kaempferia sp.วงศ์ Zingiberaceae

Costus sp. วงศ์ Costaceae
เป็นพืชในสกุลเดียวกับเอื้องหมายนา

พืชใบเลี้ยงคู่

กระเจี๊ยบผี Hibiscus sp. วงศ์ Malvaceae
ดอกสีเหลือง ตรงกลางดอกมีสีแดง

เกล็ดปลาช่อน หรือ เกล็ดนิ่ม
Phyllodium pulchellum (L.) Desv. [Desmodium pulchellum (L.) Desv.]   วงศ์ Leguminosae-Papilionaceae
ใช้ต้มแก้ปวด แก้ไข้

ไกรทอง Erythoxylum cuneatum (Miq.) Kurz วงศ์ Erythroxylaceae
เป็นพืชในสกุลเดียวกับโคคา แต่ไม่มีสารโคเคน

ไข่เต่า หรือ กล้วยเต่า Polyalthia debilis (Pierre) Finet & Gagnep. วงศ์ Annonaceae
ดอกคล้ายนมแมว ผลสุกมีรสหวาน เป็นอาหารของเก้ง กวาง   ใช้ต้มกินแก้ตับแข็ง ตับโต

เครือหมาน้อย หรือ กรุงเขมา Cissampelos pareira L. var. hirsuta (Buch. ex DC.) forman วงศ์ Menispermacee
เมื่อนำใบมาขยี้กับน้ำจะได้วุ้นสีดำ นำวุ้นมาแปะตามใบหน้ามีประโยชน์เหมือนแตงกวา เพื่อบำรุงผิว  ใบยำกับลาบ ใช้เป็นอาหาร

ชุมเห็ดไทย Senna tora (L.) Roxb. วงศ์ Leguminosae-Caesapiniodieae

ซ้องแมว Gmelina philippensis Cham. วงศ์ Lamiaceae
ใบขยำกับน้ำซาวข้าวครั้งแรก แล้วนำมาหมักผม จะทำให้ผมเป็นประกายเงางาม

ซาด Erythrophleum succirubrum Gagnep. วงศ์ Leguminosae-Mimosoideae
มีพิษร้ายแรง ห้ามนำมาทำเขียง หากมีเห็ดที่คนกินได้งอกบนขอนไม้ หรือต้นของพืชชนิดนี้ก็จะนำมากินไม่ได้เนื่องจากจะมีพิษตามไปด้วย

ติ้ว Cratoxylum formosum (Jack) Dyer วงศ์ Clusiaceae
ใบอ่อนกินกับลาบ ใบรสฝาดมัน ตอนต้นพืชชนิดนี้ยังเป็นไม้เล็กตามลำต้นจะมีหนามแหลม เกิดจากกิ่ง แต่เมื่อต้นโตใหญ่หนามจะหมดไป ชอบขึ้นเป็นดง ซึ่งจะไปบังแสงแดดพืชชนิดอื่นที่อยู่ข้างคียง ทำให้พืชอื่นตายหมด

ปอบิด Helicteres isora L. วงศ์ Sterculiaceae

เปล้าแพะ Croton acutifolius Esser   วงศ์ Euphorbiaceae
มียาง ใช้ทาลิ้น แก้ปากเปื่อย ปากนกกระจอก   ใบใช้จุดให้เกิดควัน รมเนื้อตัวเวลาถูกผึ้ง แตน ต่อ ต่อย เพื่อบรรเทาอาการปวด

พนมสวรรค์ Clerodendrum paniculatum L.
(ในพื้นที่เรียก โลดทะนง)

มะขามป้อม Phyllanthus emblica L. วงศ์ Euphorbiaceae

ยางพลวง Dipterocarpus obtusifolius Teijsm. ex Miq. วงศ์ Dipterocarpaceae

รางจืด Thunbergia laurifolia Lindl. วงศ์ Thunbergiaceae
แก้พิษ เบื่อเมา ต้มกินแก้ร้อนใน

เลี่ยนดอกม่วง Melia azadarach L.วงศ์ Meliaceae

ส้มกบ อุโลก Hymenodictyon orixense (Roxb.) Mabb. วงศ์ Rubiaceae
หากมีเห็ดชนิดที่กินได้ขึ้นที่ขอนไม้ชนิดนี้ จะกินอร่อยขึ้นกว่าเดิม

สมอไทย Terminalia chebula Retz. var. chebula วงศ ์Combretaceae
ผลใช้แก้ท้องเสีย มีรสเปรี้ยว หากกัดกินแล้วดื่มน้ำตามจะหวานชุ่มคอ

สะแกเครือ สะแกวัลย์ Combretum punctatum Bl. วงศ์ Combretaceae
ผลคล้ายสะแกนา ชื่อจะสอดคล้องกับชื่อแม่น้ำสะแกรัง
เครือ (ต้น) ใช้ทำฟืนสำหรับอยู่ไฟ จะให้ไฟที่นวลคือไม่โหม ไม่แรงเกิน

หนามแท่ง หรือ หนามเคล็ด Catunaregam spathulifolia Tirveng. วงศ์ Rubiaceae
หนามแข็งมากเหมือนตะปู

หนามหัน Acacia magaladena Desv. var. megaladena วงศ์ Leguminosae-Mimosoideae
ที่เส้นใบด้านหลังใบมีหนาม stipule ขนาดเล็ก ที่หลุดออกได้ง่าย ดอกจะเป็นแบบกระถิน
แก่นมา 1 กำมือ ต้มกินแก้ปวดหลัง เมื่อยเอว

หยาดน้ำค้าง Drosera peltata Sm. วงศ์ Droseraceae

หูปากกา Thunbergia fragrans Roxb. วงศ์ Thunbergiaceae

เอ็นอ้า หรือ โคลงเคลง Melastoma sp. วงศ์ Melastomataceae
หากพบพืชชนิดนี้ขุดลงไปจะพบน้ำ จึงใช้เป็นตัวชี้วัดในการขุดบ่อน้ำของชาวอีสาน

 กลับไป